KJV hlan I
mirang Bible a rak chuak cang mi tlawnpal tal van zoh ta sih. Mirang holh in Bible leh mi hi tampi
a um cang, A hmasa deuh I leh mi Bible alangsar deuh mi pawl van tar ta rih u
sih.
1.Caedmon:
Hihi leh mi Bible a si loh. Caedmon hi A.D 680 ah a thi.Bible hi tampi a
byheart cucu (harp) he hla in a sak tawn.Genesis le Exodus pawl, Jesuh Khrih
thawhțhannak le ratțhan nak, vanram le hell ram hi pawl hi a sak tawn mi an si.
~ial mi a si lo nain, mirangpawl nih Bible ah an cohlan mi a si.
2.Bede(A.D.674-735): Bede hi puithiam bia thei ngai le
Pathian bia a thei ngai mi asi. Bible pumpi leh mi si loin “General Biblical
Introduction” ti mi a țial. A thih ni tiang in Thawng`ha John a leh mi cu a zoh
țhan peng, cu lio ah cun a ca a țial piak tu pa nih ka pu na ca cu tlawmpal te
lawng a tang nain na cau tuk cang a ti, aleh mi cu na ca fung lalaw hi ti hin
țial tiah a ti le din tete in a holh le cu ti cun a hnukcah.
3. Alfred Bible: A.D. 879 hrawng i British
siangpahrang Alfred cu Pathian țih mi le Bible duh ngai tu a si. Moses law zoh
in England cozah law a tuah le cucu “Alfred Doom” tiah an kawh. A bia chim
pakhat cu “England ram chungah hohmanh Mirang Bible rel an thiam hmasa lo ah
cun rian an hawl lai lo” ti hi a si. A mah bak nih Sam le Thawngțha cauk pawl
hi a leh hna, nain a dih hlan a thi.
4.Wycliffe
Bible (A.D.1380,1384) Mirang Bible tuanchan taktak hi cu
Wycliffe (A.D. 1324-1384) in ai thok. Mirang mi lakah Wycliffe hlan i hmuh mi
Bible cu a bupi in si loin, tlawmpal tete “Anglo Saxon le France holh le Mirang
holh in `ial mi an si.
Wycliffe
chan lio thil umdan : John Wycliffe chan ahhin Rom nih England le Zurup cu thir
țhiangțhunh in a uk lio pi a si. Kum zabi 7 ahhin Rom nih England cu a uk nak
tang ah a chiah. Pope uk nak tangah kum zabi 16 tiang an um, cucu kum 900
hrawng tinak a si. Cu chan cu British Zanchan tiah ti a si. Siangpahrang John
nih (A.D.1199-1218) tiang a uk, Pope Innocent III i uknak kum zabi 13 thawk ka
ah doh ai tim nain, a hlawhtling lo. Pope nih Siangpahrang John cu a chuah, cun
siangpahrang a si ti loh. Pope nih France Siangpahrang Philip kha John va doh
awk ah a thlah cu tiah Pope nih John ka do lai hi i doh nak i ai tel mi poah cu
sual ngeihthiamnak le rallakthil an co lai tiah a kamhhna. Cu tikah cun British
Siangpahrang John cu Pope sinah cun a kun, ai pe le England le Ireland cu Pope
kuttangah a um. Siangpahrang John nih cun May 15,1213 ah hitihin a min a thut i
Pope sinah ai pe:
“Kei John,
Pathian zangfahnak in England le Ireland Siangpahrang nihhin ka sual man
rulhnak ah, kei mah duh nak bak in le biarawn a ka pe tu pawl i ruahnak pek nak
in ka uk nak England le ka bawi luchin nawl ngeih dang vialte he Rom khrihfabu,
Pope Innocent le ai van awh tu pawl kut tangah ka pek. Kei cu Pope sal ka si
cang lai, kei cu Pathian sinah le Rom khrihfabu le ka bawi Pope Innocent III le
a aiawhtu dingah thimmi pawl lak ah zumhawktlak ka si lai” tiin biakam nak a
rak tuah.
Roman
Catholic nawlneitu pawl nih mipi kha an rek tuk hna, Roman Catholic rello biak nak dang poahpoah
cu neih an siang lo. Roman
Catholic bia ngai lo cu an hrem hna, an thah hna, ram in an chuah hna, Pope
kuttang i nawl ngeitu pawl nih an duhduh in an uk hna cozah lei nawl ngeih nak
vial te zong an mah nih an tleih dih. Bishop, tlangbawi, siangbawi pawl zong
kha thawhhlawm le cheuhra cheukhat le sual ngaihthiam nak certificate an zuar
mi in an hmuh tangka he nuam tak in khua an sa.
Roman
Catholic tlangbawi le rian țuan tu poahpoah sual a tuah zongah cozah biaceih
nak ah an bia ceih khawh a si lo, cu ruangah cun R.C i rian`uan tu pawl cu nu
le pa sual nak lei zongah an thurhnawm ngaingai, R.C nih cun mipi nih Bible an
neih ve ding hi a duh loh.
A.D.1229 ah
Toulouse council le A.D.1234 i Tarragona council ah mipi Bible rel le neih hi
an kham. University zongah Pathian bia tak Theology cawnnak zong a um ti loh.
La`in Bible zong hmuh ding a um ti loh. A.D. 1353 ah tlangbawi pathum zong
Ireland in England ah Pathian bia cawng dingin an kal le an kir țhan zeicatiah
Oxford University ah Bible hmuh ding a rak um ruangah a si.
Wycliffe
Nuncan
A.D. 1324 ah
Yorkshire ah a chuak, Oxford University ah siangin a kai. Merton College Fellow
a si, A.D.1361-1366 tiang Balliol College Master a si. A.D.1372 ah Doctorate in
Theology degree a hmu. Rian`uan a thawk in R.C tlangbawi le Pope a do colh.
A.D. 1377 thawk ka teah Wycliffe cu R.C nawl neitu pawl nih Pope thinhan
ruangah fak ngai in an hrem. Wycliffe Bible zumh dan kha Pope nih a huat tuk
ruangah an hrem. A.D.1381 ah Wycliffe ni R.C pawl Bawipa zanriah a pawm lo
ruangah Oxford in an chuah. Wycliffe hnu zul tu pawl cu Lollards tiah an kawh
hna. A.D. 1380-1384 karlak ah hin La`in holh in cauk 57 hrawng a țial..December
31,1384 ah Wycliffe cu a nunnak a liam.
Wylciffe nih
cun Latin holh lawng i mipi nih Bible an rel ding hi cu a duh loh, holh tampi
in mitampi nih rel hna seh ti hi a duh mi cu a si. Biakam thar cu A.D.1380 ah
leh dih a si, Biakam hlun cu A.D. 1382 Wycliffe a thih hlan kum hnih ah leh dih
a si. A hawi pa Nicholas hi Bible leh nak ai tel hi zumh a si, a van remh tu a
si zong zumh a si. Wycliffe hi Oxford University i kum zabi 14 ah Pathian bia
thiam bik pakhat a si. Roman Catholic hi a rak ral/do tuk ruangah deirel arfi (
The morning star of the Reformation) tiah an ti. R.C nih mipi Bible rel a sian
lo ruangah mipi cu Thlarau lei ah cun khuamui lak ah an um. Wycliffe hi mirang
holh in Bible zate a rak hmaisa bik tu a si. A leh mi Bible hi Hebrew le Greek
Bible zulh in leh mi a si lo ruangah hrelh mi tete a rak tam ngai. Bible a leh
mi hi kumzabi 19 tiangahhin nam a rak si lo, tlawmpal tete in an nam le cucu
mipi pawl an phawt hna. A zultu pawl nih hi Bible hi an rel le cuticun mipi
sinah thawngțha bia an rak chim.
Wycliffe leh
mi Bible hi a man a rak fak ngai. Nicholas Belward nih Wycliffe leh mi Biakam
Thar a neih ruangah Pope sinin A.D.1429 ah harsat nak fak ngai in a rak tong.
John Wycliffe thih hnu A.D. 1415-1418 karlak counstance i Roman Catholic
council an neih nak ah Wycliffe
cu thiam lo a co ter ruangah a ruh an lak i mei in khangh dingin nawl pek a si.
A thih hnu kum 44 tlin dengmang A.D 1428 ah Wycliffe ruh cu an chuah țhan le an
khangh cun a vutcam kha tiva hmete ah an hlonh cu tiva cu Lutterworth biakinn
kam ah a luang.
5. Tyndale
Bible (1526)
Tyndale
Bible (A.D.1494-1536) hi mirang Bible
tuanbia ah cun a biapi ngai mi a si. Tyndale Biakam Thar (1525) hi Mirang Bible
Greek in leh hmasa bik le nam hmasabik mi a si. Wycliffe Bible kha cu Latin
Bible ta leh mi a si i kutțial kha an nam men mi a si, cauk bantuk cun an tuah
lo. KJV hi Tyndale Bible leh mi chirhchan in leh mi a si.
Tyndale
Chan: Tyndale chan
zongah hin khrihfabu hi fak tuk in rak hrem an si. Tyndale kum 13, 14 hrawng a
si ahhin zum tu 8800 hrawng hi mei in khangh an tuar, minung90000 hrawng hi
thawngthlak an rak si. Tyndale a puitlin hnu zongah zumtu țhațha pawl Bohemia,
Italy le France ahcun fak tuk in an rak hrem hna. Tyndale chuah hla A.D.1453 ah
Constantinople cu Muslim nih an rak lak tikah, Greek scholar tampi cu zurup ni
tlaknak leiah a man a fak mi an Greek Mamuscript(Cauk) pawl he, Byzatine Greek
Biakam Thar pawl he an zam. An zam pi mi Greek Manucript pawl cu kum 1000 chung
hrawng venhim an rak si.
Latin Bible
hmasabik cu A.D. 1456 ah nam a si. Tyndale a chuah tikah cun canamnak seh hi
London ah tamtuk a um cang, Zurup khuapi hmun 120 hrawngah canamnak seh hi a
rak um cang. Tyndale chuah hlan A.D. 1488 ah Bible hi Bohemia ram ah nam/chuah
a rak si.
England ram
ah Roman Catholic cu cozah biaknak a si, cu tikah Roman Catholic sinah
ngunkhuai tampi an rak pek. Bible hi holh dang in leh hi an sian lo ruangah
mipi nih Latin an rel kho loh. Cu tikah cun Bible hi an rak thei lo tuk an mah
R.C tlangbawi pawl camipuai an tuah A.D.1500
hrawngah hin tlangbawi minug pakua nih Sinai tlang i lungphen cungah Biakam nak
ca pazeizat ai țial ti an rak thei loh. Tlangbawi 33 nih kha ka Biakam pahra
kha khawika Bible ah dah a um ti hi an thei loh. Tlangbawi 34 nih Bawipa
thlacam `ial tu hi a ho dah a si timi a rak thei lo.
Pope uk nak
hi a rak mak tuk zumtu taktak pawl cungah a rak sual tuk ko nain a rak hrem, a
rak that len ko nain zumtu taktak tampi hi an rak um thotho. Cupawl Waldnses,
Lollards le midang dang John Wycliffe chan lio i zumtu rak um vima mi pawl an
si.
William
Tyndale hi A.D.1484-1489 karlak i chuak a si. A chuah kum le can hi rak theih
fiang asi lo. Cawnnak țha ngai nei a si. A.D. 1506 ah Magdalen College ah a
kai, thluakțha ngai mi a si i July1523 ah B.A, July 1515 ah M.A a dih. Holh
phun pariat- Hebrew, Greek, La`in, Italian, Spanish, French, German, English
pawl hi a `ha tein a thiam hna. Holh dang dang zong tlawmpal cu athiam hna an
ti, Welsh holh zong a zangai ko an ti. Oxford ah Pathian Bia cawn ding a um lo
ruangah Pathian Bia cawng loin a um. Tyndale cu Oxford in Cambredge University
ah ai țhial i Richard Croke tangah A.D.1509-1514 tiang a um. Cambridge ah Greek
a chim, cu a chimh lio ah cun a piangthar an ti. A.D.1516 ah Greek Biakam Thar
cu nam a si le cucu Martin Luther nih German holh in a leh i A.D.1522 ah an
namh. Oxford University ah Hebrew le Greek a cawng mi asi. A.D.1524 ah Bible
leh a thawk, Greek le Hedrew Bible
chirhchan in leh mi a si. A.D. 1525 ah Biakam Thar hi a dih. Copy 15000 an tuah
le England ram ah an phawt dih. R.C kuttang i a um mi Church of England nih
English Biakam Thar rel an khap. Bible zate a leh dih hlan ah cawnpiak tu țha
lo a si tiin an tleih le a tu chan Belgium
ti mi ah thawng na thlak, A.D.1536 ah mei in an khangh, an khangh lio ah
“Bawipa England Siangpahrang mit van ter ko” tiin thla a cam mi cu Pathian nih
kum hnih hnu ah a leh nak a lang. Tyndal thawngchung a um lio ah Roger nihhin
Tyndale Biakam Hlun a leh mi kha zei tin dek a neih, Tyndale a thihhnu ah Roger
ni Biakam Hlun cu a dih.
6. Miles
Coverdale Bible (1535): A mah hi
Cambridg University i siangin kai mi a si, Augustinian tlangbawi a hung si.
Khrihfabu remhțhannak cangvaihnak nih a ceihneh tuk le R.C in a chuak. England
in ramdang ah a zam, cu ahcun Tyndale he an i tong, cun Tyndale Bible leh a
bawm colh. England Khrihfabu A.D.1534 nih cun Mirang holh in Bible leh ningding
hi a ruat. Cu bia zulh in Miles converdale nih cun biatak ngaiin Bible leh a
thok. Bible a leh ah a chirhchan mi Bible cu German le Latin Bible an si (Tyndale
Bible leh mi zonghi bawmtu țha ngai ah a hman thotho mi asi). A.D.1535 ah a
dih, October 1535 ah a hmasa bik Mirang Bible cu Zurup ram ah an nam le England
ram ah an kuat. Hi caan hrawngah hi Matthew’s Bible, John Roger i edit tuah
zong nam a si ve. A.D. 1537 ah London ah James Nicholson nih a nam `han.
English
Parliament nih A.D. 1537 ah “Church of England cu Roman Catholic he i `hen
dingin, cun England
Siangpahrang cu khrihfabu lubik a si lai” tiin biakhiah nak dan thar an tuah.
Cu tiin England ram ah khrihfabu remhțhan nak cu a lang zialmal cang. Church of
England zumhnak tleihtleng pahra cu A.D.1536 ah țialdih a si. An tleihtleng ah
cun R.C tleihtleng tampi a tang ko nain khrihfabu remhtu pawl cawnpiaknak zong
tlawmpal cu ai tel ko, cu ruangah khuavan
lei cu a panh ko. A.D.1538 ah cozah nawlpek cachuah mi ah “Bible cu mipi
hrangah biakinn vialte ah hman khawh dingin um seh, English Bible lian pi cu
biakinn chung a remcannakbik ah chiah siseh, khrihfabu rianțuan tu pawl nih a
hohmanh Bible rel thanau ter lo ding, Bible rel dingin tha pek deuh ding” ti mi
a si. Siangpahrang Henry VIII nih Converdale Bible le Matthew’s Bible cu a
nemhnget, Tyndale Bible zong nemhnget a si ve, cu ti cun Tyndale thlacam nak cu
a tling i England mi tampi nih an mah holh in Bible an rel khawh, rel ding zong
an nei.
7. Matthew
Bible (A.D.1537): Thomas
Matthew hi Tydale hawipa a si, a min pakhat cu John Roger a si (1500-1555).
Cambridge University ah siangin kai mi a si. A.D.1534 ah Antwerp ah Tyndale a
um lio ah ai țhial cu ka ahcun Mirang sumdawng pawl sinah chaplain a țuan.
Bible leh nak ah Tyndale Bible le Converdale Bible a hman hna, A.D.1538 ah
Germany ah ai țhial i Meldorf ah pastor a țuan, cuka ahcun Lutheran pawl he an
țuanți. A.D.1547 ah England ah a kir țhan, Siangpahrang Henry VIII a rak thi i,
a fapa Edward VI (khrihfabu remh țhan tu pawl cungah zangfah nak a nei) nir
siangpahrang a țuan.
Matthew’s
Bible ti mi hrangah Roger nih Tyndale leh cia mi Biakam Thar le Biakam Hlun
Genesis in 2chanrelnak le Jonah a hman hna, cu lo a dang Biakam Hlun poahpoah
cu Coverdale Bible a remhțhan. Job thok ah cun a thar bak in a leh țhan mi a
um, Matthew Bible cu zurup ah a cheu cu nam asi, a cheu cu Lodon canamnak seh
pahnih kawmh in an nam dih. Matthew ( Roger) nihhin Bible hi a let lo nain
Tyndale Bible le Coverdale Bible a remh mi kha Bible pakhat a tuah. A.D1538 ah
nam dih a tikah Siangpahrang nih a ram chung khrihfabu poahpoah ah hman siseh
tiah nawl a chuah.
8.The Great
Bible (A.D.1539): The Great
Bible ti mi cu Matthew’s Bible an nam mi min a si. Mathew Bible kha The Great
Bible ti zongah an kawh, zeiruangah tiah cun Bible cu a liantuk, a man a fah
tuk ruangah a si.
9. Geneva
Bible (A.D.1557-1560): Siangpahrang
Mary sual tuk ruangah mitampi cu Geneva khua ah an zam, cu ka ahcun mithiam
pali nih Bible an let. Siangpahrang Elizabeth Siangpahrang a hong si tikah
mizam pawl cu England ah an kir țhan, Bible hi an va put le Siangpahrang
Elizabeth cu an va pek. Hi Bible leh lio ahhin Protestant pawl hrem le thah lio
a si ruangah Bible sir ahhin R.C donak le țhat lo nak țialchih a si. Geneva
Bible hi Bible cangtete tuah thok nak a si ruangah rel a awl deuh. A lettu
Whittingham nihhin Textus Receptus (Stephanus’ edition) a hman. KJV an leh
tikzongah Tyndale Bible sinah hi Geneva Bible hi an zoh le an lak ngai mi a si.
Hi Geneva
Bible fianternak note tete an tuah mi hi Calvin tleihtleng le R.C donak a si.
Hi Bible a minthannak pakhat cu a man a fak loh, a hmete hawi.
10. Bishop
Bible (A.D.1568): Leh dih cang
mi Bible tampi a um ko nain Bishop pawl nih hawihlei in Bible leh mi țha neih
an duh ruangah hi Bible hi a leh chan a si. A lettu pawl cu Archbishop Matthew
Parker le a dang Bishop pakua an si. Geneva Bible a chuahhnu kum riat A.D.1568
ah an chuah ve. Siangpahrangnu Elizabeth I nih Geneva Bible sir note tete telh
ti lo dingin nawl a chuah. Bishop Bible nih khrihfabu bikinn chungah Great
Bible umnak a chut konain a lar taktak loh. A hnu KJV revision tuahnak ah an
hman.
11.
Rheims-Douai Bible (A.D.1582): Hi
Bible hi Pope nih England ram pumpi R.C cawnpiaknak do tu teinak ding i a ruah
mi asi. A sinain a hlawhtling lo tuchun ni tiangin, caan dih tiang zong ahlawh
tling lai lo dah ka ti. A lettu tu cu William Allen le Gregory Martin an si,
footnote tete ah R.C tleihtleng venhim nak an țial.
KJV Bible rak chuah ningcang rel na duh ahcun KJV Bible timi hi hmet law na rel khawh lai
0 comments:
Post a Comment